فناوران- تا قبل از آخرین اصلاحیه قانون مالیات ها مصوب ۹۴/۴/۳۱ به دو طریق رسیدگی به دفاتر و روش علی الراس، درآمد مشمول مالیات صاحبان مشاغل تعیین و تشخیص می شود. بدین ترتیب که صاحبان مشاغل که مکلف به نگهداری دفاتر، اسناد و مدارک بودن، در صورتیکه دفاتر، اسناد و مدارک را طبق آیین نامه تحریر دفاتر و اصول و موازین استانداردهای حسابداری نگهداری و عمل می کردند، درآمد مشمول مالیات آنان از طریق رسیدگی به دفاتر تعیین می شد. در گذشته مؤدیانی که به برخی از تکالیف خود از جمله تسلیم اظهارنامه، ترازنامه، حساب سود و زیان ارایه دفاتر قانونی و اسناد و مدارک عمل نمی کردند درآمد مشمول مالیات آنان از طریق علی الراس تعیین می شد. اما از آنجا که این روش آثار و تبعات نامطلوبی به همراه داشت، قانون گذار در آخرین اصلاحیه قانون مالیات ها تصمیم به حذف این روش گرفت.
لازم به ذکر است که درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی موضوع قانون مذکور که مکلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی هستند، به استناد اظهارنامه مالیاتی مؤدی که با رعایت مقررات مربوط تنظیم و ارایه شده و مورد پذیرش قرار گرفته باشند، خواهد بود.
همچنین، سازمان امور مالیاتی کشور می تواند اظهارنامه های مالیاتی دریافتی را بدون رسیدگی قبول و تعدادی از آن ها را براساس معیارها و شاخص های تعیین شده یا به طور نمونه انتخاب و برابر مقررات مورد رسیدگی قرار دهد.
در صورتیکه مؤدی از ارایه اظهارنامه مالیاتی در مهلت قانونی و مطابق با مقررات خودداری کند، سازمان امور مالیاتی کشور نسبت به تهیه اظهارنامه مالیاتی برآوردی براساس فعالیت و اطلاعات اقتصادی کسب شده مؤدیان از طرح جامع مالیاتی و مطالبه متعلق به موجب برگ تشخیص مالیات اقدام می کند.
همچنین، در صورت اعتراض مؤدی چنانچه ظرف مدت ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص مالیات، نسبت به ارایه اظهارنامه مالیاتی مطابق مقررات مربوط اقدام کند، اعتراض مؤدی طبق مقررات قانون مالیات ها مورد رسیدگی قرار می گیرد، این حکم مانع از تعلق جریمه ها و اعمال مجازات های عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر قانونی نیست.
سازمان امور مالیاتی موظف است تا ظرف مدت سه سال از تاریخ ابلاغ این قانون، بانک اطلاعات مربوط به نظام جامع مالیاتی را در سراسر کشور مستقر و فعال کند. در طی این مدت در ادارات امور مالیاتی که نظام جامع مالیاتی به صورت کامل به اجرا درنیامده است، مواد ۹۷، ۹۸، ۱۵۲، ۱۵۳، ۱۵۴، ۲۷۱ قانون مالیات های مستقیم مصوب سال ۱۳۸۰ اجرا خواهد شد.
قانون گذار برای استقرار عدالت و رعایت انصاف میان مؤدیانی که به تکالیف و وظایف خود عمل کرده و فعالان اقتصادی که از مسوولیت های خویش سرپیچی می کنند تقاوت قائل است؛ بدین معنی که برای دسته اول امتیازات و تسهیلات خاصی را درنظر گرفته و در مقابل برای گروه دوم جرایم سختی را پیش بینی کرده که شامل جریمه دیرکرد، جریمه عدم تسلیم اظهارنامه، جریمه عدم ارایه دفاتر و اسناد حسابداری و جریمه تخلف درقبال اشخاص ثالث است.
در صورتی که فعالان اقتصادی پس از موعد مقرر مالیات خویش را پرداخت کنند، موجب تعلق جریمه ای معادل ۲.۵ درصد مالیات به ازای هر ماه دیرکرد در پرداخت مالیات خواهند بود.
مبدا احتساب جریمه مالیاتی در مورد مؤدیانی که مکلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی هستند، نسبت به مبلغ مندرج در اظهارنامه از تاریخ انقضای مهلت تسلیم آن و نسبت به مابه الاختلاف از تاریخ مطالبه و در مورد مؤدیانی که از تسلیم اظهارنامه خودداری کرده یا اصولا مکلف به تسیلم اظهارنامه نیستند، تاریخ انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه یا سررسید پرداخت مالیات هستند.
در کلیه مواردی که مؤدی یا نماینده او که به موجب مقررات مالیات ها، از بابت پرداخت مالیات مکلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی است، چنانچه نسبت به تسلیم آن در موعد مقرر اقدام نکند، مشمول جریمه غیرقابل بخشودگی معادل ۳۰ درصد مالیات متعلق برای اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل موضوع قانون مالیات های مستقیم و ۱۰ درصد مالیات متعلق برای سایر مؤدیان می شود.
همچنین، نسبت به مؤدیانی که به موجب این قانون و مقررات مربوط به آن مکلف به نگهداری دفاتر قانونی هستند؛ در صورت عدم تسلیم ترازنامه و حساب سود و زیان یا عدم ارایه دفاتر، مشمول جریمه ای معادل ۲۰ درصد مالیات برای هر یک از موارد مذکور خواهند بود.
علاوه براین، هر شخص حقیقی که به موجب مقررات این قانون مکلف به کسر و ایصال مالیات مؤدیان دیگر است، در صورت تخلف از انجام وظایف تعیین شده علاوه بر مسوولیت تضامنی که با مؤدی در پرداخت مالیات خواهد داشت، مشمول جریمه ای معادل ۱۰ درصد مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر و ۲.۵ درصد مالیات ما به ازای هر ماه نسبت به مدت تاخیر از سررسید پرداخت، خواهد بود.
چنانچه مالیات توسط دریافت کننده وجوه پرداخت شود، در این صورت جریمه ۲.۵ درصد موضوع این ماده تا تاریخ پرداخت مالیات توسط مؤدی از مکلفین کسر و ایصال مالیات، مطالبه و وصول خواهد شد.